64. باب الجبر والقدر و الأمر بین الأمرین
این باب مشتمل بر چهارده روایت است که آقای بهبودی فقط حدیث پنجم را صحیح دانسته و مجلسی فقط روایت چهاردهم را صحیح شمرده و حدیث 5 را مجهول همطراز صحیح(!!) و حدیث 9 و 11 را مرسل همطراز صحیح(!!) و حدیث 1 را مرفوع و 2 و 3 و 10 و 12 را ضعیف، 4 و 6 را مجهول و 7 و 8 و 13 را مرسل گفته است.
احادیث این باب همگی کاملاً مخالف عقیدة جبر است. از جمله در حدیث دوّم از قول امام صادقu آمده است: «مَن زَعَمَ أنّ الخیر والشّرّ إلیه فقد کذب علی الله = هر که بپندارد که [اعمال] نیک و بد [منسوب] به خداست برخدا دروغ بسته است» در حالی که در باب قبلی از قول امام باقر و صادق ـ علیهما السّلام ـ ادّعا کرده که خدا فرموده: من خود خالق خیر و شرّم و به دست هر کس که بخواهم آنرا اجرا می‌کنم!!
آیا کلینی به این تضادّ آشکار توجّه نداشته است؟! به راستی این اخبار ضدّ و نقیض را برای چه آورده است؟! آیا به هر دو عقیده داشته یا به هیچ کدام؟! آیا می‌توان گفت که ائمّه بزرگوار ـ فی المثل از ترس ـ این اخبار ضدّ و نقیض را گفته‌اند؟! اگر امام چنین باشد، دیگر چه توقّع از دیگران ؟! ما که باور نمی‌کنیم امام بزرگوار چنین کند.
* حدیث 1- مجلسی می‌گوید: مرفوع است. البتّه به سبب وجود «سهل بن زیاد» کذّاب، حتّی اگر مرفوع نمی‌بود، از ضعف نجات نمی‌یافت.
* حدیث 2 و 3- به قول مجلسی ضعیف است. امّا متن آنها بلااشکال است.
* حدیث 4- مجهول است ولی متن آن مخالف قرآن نیست.
* حدیث 5- مجلسی آن را مجهول همطراز صحیح و آقای بهبودی صحیح دانسته است. متن آن اشکالی ندارد.
* حدیث 6- مجهول است.
* حدیث 7- مرسل است. امام در این حدیث، مشکل سائل را حلّ نکرده است!
* حدیث 8 و 9- مرسل و متن آنها خوب است.
* حدیث 10- ضعیف است. یکی از رُوات آن «صالح بن سَهل» از غُلات است که ـ نعوذ بالله ـ قائل به خدایی امام صادقu و یا جاعل حدیث بوده، جای تعجّب است که کلینی از چنین افرادی حدیث نقل کرده است!
* حدیث 11- مرسل است ولی متن آن خوب است.
* حدیث 12- همان حدیث ششم باب 49 کافی است. متن آن اشکالی ندارد.
* حدیث 13- مرسل است و متن آن اشکالی ندارد.
* حدیث 14- بهبودی آن را صحیح ندانسته است. البتّه حدیثی که نام «احمد برقی» در سندش باشد، قابل اعتماد نیست. راوی اوّل و دوّم این روایت، یعنی «هِشام بن سالم» و «علیّ بن الحَکَم» نیز ناقلان آن حدیث‌اند که می‌گوید: قرآنی که جبرئیلu بر پیامبر فرودآورد، هفده هزار آیه دارد[1]!!! امّا مجلسی حدیث چنین کسانی را صحیح قلمداد کرده است!
مخفی نماند روایاتی که در باب «الجبر و القدر (= تفویض) و الأمر بین الأمرین» آمده، مجمل و مبهم است و کیفیّت امر بین‌الامرین را واضح و معلوم نساخته است. امّا به هر حال احادیث آن از روایات باب 51 و 52 بهتر است.